Je leest en hoort in de media wel regelmatig dingen over ‘welvaartsziektes’ en stress als grote boosdoener. We zullen allen wel een voorbeeld van stress of spanning herkennen bij onszelf. Maar wat is stress nu eigenlijk? Het lezen van de uitgebreide beschrijving van de rol van de hersenen, het autonoom zenuwstelsel, de hormonen en hoe die allemaal op elkaar inspelen, zou mogelijk al de spanning doen opdrijven. Doe ik dus niet! Ik beperk me tot een aantal basics. Deze essentie is wel belangrijk om te begrijpen wat stress allemaal doet met ons lichaam, waarom stress niet perse negatief hoeft te zijn en waarom rust en relaxatie écht zinvol zijn.
Dus: Wat is stress nu eigenlijk?
Stress is een automatische reactie in ons lichaam op een (ervaren) dreiging of gevaar, op veranderingen, prikkels, etc. Het stress mechanisme is eigenlijk een primitief ‘oer’ systeem dat zijn nut zeker heeft bewezen. Het activeert onze ‘vecht of vlucht’ reactie dat gericht is op reageren en overleven. Intussen zijn we al lang geen holbewoners meer die gevaren als mammoeten of sabeltandtijgers moeten trotseren. We zitten nu vooral opgescheept met stress in het verkeer, belangrijke meetings en deadlines, overvolle agenda’s en ga zo maar door. Onze straffe hersenen maken echter geen onderscheid tussen een levensbedreigende situatie of andere stressbronnen. Stress is stress en onze primitieve reacties worden geactiveerd.
Het autonoom zenuwstelsel speelt hierbij een belangrijke rol. Het regelt een groot aantal onbewuste functies, zoals onze ademhaling en hartslag. We hoeven hier niet bij na te denken. Wanneer het stress mechanisme actief is, krijgen we oa. een hogere hartslag, versnelde ademhaling, meer spanning en bloeddoorstroming in onze spieren en een verhoogde bloeddruk. Terwijl hier veel energie naartoe gaat, is ons lichaam minder bezig met zaken als onze spijsvertering of het verzekeren van ons nageslacht.
Op zich is er niets mis met een gezonde portie stress. Het geeft energie en maakt dat ons lichaam in paraatheid wordt gebracht om te presteren, dat we voldoende focus hebben bij een examen of een presentatie, en dat we bij een effectieve dreiging kunnen weglopen of reageren. Het is niet de bedoeling dat we in deze situaties super chill zijn. Dat chillen is achteraf wel belangrijk, om te herstellen en ons lichaam weer tot rust te brengen.
Onze gas- en rempedaal
Het autonome zenuwstelsel heeft 2 belangrijke verbindingen naar de delen en organen in ons lichaam. De ene tak zorgt ervoor dat we, zoals hierboven beschreven, bij stress tot actie komen. Dit is onze zogenaamde gaspedaal (of de sympathicus).
Maar stress leidt tot een onevenwicht in ons lichaam. Daarom hebben we ook een ‘rempedaal’ om weer tot rust en herstel te komen. Dit wordt geregeld via de andere tak van ons autonoom zenuwstel: onze rempedaal (of de parasympathicus). Wanneer deze actief is, zal onze hartslag weer dalen, de ademhaling rustiger worden, de spierspanning weer afnemen en onze spijsvertering weer op gang komen.
Het is belangrijk dat die twee pedalen goed op elkaar inspelen en de overgangen tussen actie en rust vlot kunnen gebeuren. Zo passen we ons namelijk steeds aan veranderende omstandigheden aan. Bij chronische stress drukken mensen te vaak op hun gaspedaal. Er zijn onvoldoende herstelmomenten waardoor hun systeem uitgeput raakt. De batterijen zijn plat, de tank raakt leeg. Het lichaam laat wel alarmlichtjes knipperen, zoals vermoeidheid, slaapproblemen, een verhoogde bloeddruk, hoofdpijn of een verminderd immuunsysteem. Die signalen pikken we vaak onvoldoende of laat op. We zitten te veel in ons hoofd en te weinig in ons lichaam om dit op te merken. Of we negeren onze alarmlampjes zelfs gewoon.
Als onze stressreacties onbewust en automatisch verlopen, kunnen we hier dan wel iets aan doen?
We kunnen gelukkig invloed uitoefenen op ons autonoom zenuwstelsel. Om voldoende tot rust en herstel te komen, is het belangrijk om die rempedaal te gaan activeren. Ontspanning, zoals een fijne wandeling of een lekker warm bad, kan al helpend zijn. Voor mensen met chronische stress is dit vaak niet genoeg, omdat de effecten van ontspanning eerder van korte duur zijn.
Relaxatietechnieken, zoals ademhalings- of (spier)ontspanningsoefeningen, zijn er op gericht om die rempedaal weer beter ingeduwd te krijgen én om ook op langere termijn veranderingen teweeg te brengen. Wanneer je een oefening of techniek steeds beter onder de knie krijgt, zal je lichaam (en geest) steeds sneller reageren en ontspannen raken. Je kan deze ook bewust gaan gebruiken in situaties die moeilijk voor je zijn, bij bepaalde angsten (de lift, een presentatie,…) of tijdens moeilijke periodes. Studies tonen positieve effecten van relaxatie aan bij een oa. stressgerelateerde klachten, pijnklachten en angsten. Hoe groot of klein je struggles met stress ook zijn, relaxatie helpt om meer voeling te krijgen met je lichaam, meer bewust te worden van je grenzen en van de alarmsignalen van je lichaam.
In een notendop: Om niet helemaal leeg te lopen, is het belangrijk om snel genoeg op te merken wanneer het tijd is om bij te tanken, om hard genoeg op de rempedaal te duwen én effectief te stoppen bij het tankstation.
Ik wens je een ontspannen rit 😉
